Bebeğin kan grubu faktörlerinden bazıları annenin kan grubu faktörleri ile uyuşmuyorsa, bebeklerde genellikle doğumdan hemen sonra kansızlık ve sarılık yapabilen kan uyuşmazlığı denilen bu hastalık görülebilir. Bu hastalık nedeniyle oluşabilecek kansızlık ve sarılık bebekte ağır hastalıklara veya zeka geriliğine neden olabilir. Doğumlardan hemen sonra bu hastalık için koruyucu aşının anneye yapılması ile sonraki gebeliklerde korunma sağlanır.
Kan Uyuşmazlığı Nasıl Oluşur?
Bebeğin kan grubu özellikleri anne karnında yaklaşık yedi haftalıkken diğer her türlü kalıtımsal özellik gibi baba ve annenin kan gruplarının birleşmesinden oluşacaktır. Her insanın kan gruplarını oluşturan genler bir çifttir ve bu iki genin ortak etkisi ile kan grubu belli olur. Bu genler, “A”, “B” veya “O” grupları ile Rh “+” veya “-” faktörlerini taşırlar. Bebeklerde kan grupları baba ve anneden gelen iki farklı genin taşıdığı kan grubu tipinin birleşmesiyle oluşur.
Bebeklerin kan grubu baba ve anneye ait iki çift genden (toplam dört gen) gelen bilgilere göre rastlantısal olarak ortaya çıkar, bu yüzden kan grupları anne-baba ile aynı veya farklı olabilir. Örneğin babasının kan grubu “Rh(+)” ve annesinin kan grubu “Rh(-)” olan bir bebeğin kan grubu “(+)-(-)” veya “(-)-(-)” olabilir. Aynı anne-babadan doğmuş diğer bebekler de baba veya annenin her seferinde rastlantısal olarak başka kan grubu genlerini alabileceğinden değişik kan grubuna sahip olabilir. Böylece aile içinde kardeşlerin kan grupları, bazen kafa karıştırıcı biçimde, farklı olacaktır. (Lütfen yandaki grafiği inceleyin)
Bebek kan grubundaki Rh faktörü ve A, B ve O grupları baba ve anneden gelen genlerdeki bilgiye göre ortaya çıkar. Annesi Rh negatif ve babası Rh pozitif olan bebeklerin kan grubu Rh pozitif olursa, bu kan grubu anneninkinden farklı olduğu için kan uyuşmazlığı riski vardır. Fakat daha nadir olarak bebeğin babası Rh pozitif olsa bile bebek Rh negatif olabilir, bu durumda kan uyuşmazlığı görülmez. Özet olarak anne kan grubu Rh negatif veya “O” ise ve babanın kan grubu Rh pozitif, “A”, “B” veya “AB” ise, doğumdan sonra bebeğin kan grubu Rh pozitif veya “A”, “B” veya “AB” bulunursa kan uyuşmazlığı hastalığı beklenmelidir. Özellikle Rh uygunsuzluğu, daha ağır sarılık ve kansızlıklara neden olabileceği için daha önemlidir.
Kan grubu uyuşmazlığı olan gebeliklerde, anne karnındayken veya daha sıklıkla doğum sırasında bebeğe ait kan hücreleri anneye plasenta (halk arasında “bebeğin sonu” denilen organ) yoluyla geçebilir. Bu geçiş sonrasında annede bebeğin kan hücreleri yabancı bir madde olarak algılandığından bağışıklık sistemi maddeleri (antikorlar) salgılanır. Bu maddeler bebeğe yine plasenta yoluyla geçerek bebeğe ait kan hücrelerini parçalar. İlk doğum sırasında oluşan bu maddeler bebek çok zaman geçmeden doğmuş olduğundan etkileyemez. Fakat koruyucu aşı yapılmazsa daha sonraki gebelikler sırasında anne vücudunun bağışıklık sistemi yeniden çok zaman geçmeden çalışmaya başlar. Anne karnındaki bebeğe geçen bu maddeler bebek kan hücrelerini parçalamaya başlar. Böylece “etkilenmiş kan uyuşmazlığı” durumu oluşur.
Kan Uyuşmazlığının Önlenmesi
Kan uyuşmazlığı her doğum veya gebelik sonlanması sonrasında koruyucu aşı yapılarak etkili biçimde önlenebilir. Bunun yanında koruyucu aşı yapılmadığı durumlarda genellikle ilk birkaç gebelik sırasında etkilenmiş kan uyuşmazlığı durumu görülmez. Etkilenmiş kan uyuşmazlığı hastalığı, aşı yaptırmayan kadınlarda özellikle 3-4 doğumdan sonra her bebekte görülmeye başlayabilir. Fakat kan uyuşmazlığı aşısı kesinlikle her gebelikten sonra yapılmalıdır, çünkü etkilenmiş kan uyuşmazlığı bir kez oluştuktan sonra tedavisi yoktur. Kan uyuşmazlığı tipine göre belirtiler farklıdır, ABO gruplarına ait uyuşmazlık daha hafif geçer ve koruyucu aşısı yoktur.
Doğum öncesi gebelik takibi sırasında her gebe kadının kan grubu öğrenilmelidir. Rh negatif bulunan annelerin eşlerinin kan grupları da öğrenilerek kan uyuşmazlığı açısından önlem alınmalıdır. Günümüzde yapılan uygulama ile 28 haftalık gebelik sırasında ve özellikle normal vajinal veya sezaryen doğumdan hemen sonra bebek kan grubu Rh pozitif olarak bulunursa aşı yapılmasıyla bu hastalık neredeyse tamamıyla önlenebilir. Gelişimi yedi haftayı geçen her gebeliğin sonlanmasında, örneğin kürtaj ve düşük hatta dış gebelik ameliyatı durumunda koruyucu aşı yapılmalıdır. Bebeklerde ABO kan grubu uyuşmazlığı belirtileri çok hafif olarak görülür ve bunun için pratikte sadece ışın tedavisi yeterli olabilir. ABO kan grubu uyuşmazlığı olan durumlarda kullanılan bir koruyucu aşı yoktur.
Kan uyuşmazlığı varsa koruyucu aşının yapılmaması daha sonraki gebeliklerde çok ağır sorunların çıkmasına neden olabilir. Böyle oluşan bazı ağır durumlarda Ağır kan uyuşmazlığı hastalığı durumlarında anne karnındaki bebekte kansızlık, sarılık, vücudunda su toplanması gibi belirtiler oluşur ve bebekler anne karnında kaybedilebilir. Etkilenmiş kan uyuşmazlığı olan bebeklerin cildi doğduğu anda belirgin biçimde sarıdır. Bu bebeklerin tedavisi fototerapi (ışın tedavisi) veya kan değiştirilmesi ile yapılır. Gebelik sırasında ve doğum sonrasında görülen uzun süreli ağır sarılık durumları bebek beyninde ve diğer organlarında geri döndürülemeyen ağır zedelenmelere neden olabilir. Böyle bebekler yaşamlarının devamında ciddi zeka ve gelişim geriliği yaşayabilir.